Przejdź do głównej treści Przejdź do wyszukiwarki
Rozmiar czcionek: AA+A++ | Zmień kontrast |  

Spotkanie z Zofią Przeliorz

Utworzono dnia 22.06.2021

Zapraszamy na spotkanie z Zofią Przeliorz, autorką książki "Dusza Starego Domu". W ramach obchodów 75 urodzin Biblioteki w Żorach, pani Zofia opowie o swojej ostatniej książce. Nie zabraknie elementu muzycznego, starych fotografii i wspomnień. Spotkanie, które odbędzie się 1 lipca o godzinie 18:00 poprowadzi dr Agnieszka Przybyła-Dumin.

Z uwagi na obowiązujące obostrzenia, wydarzenie jest objęte rezerwacją miejsc. Zapisy: informacja@mbpzory.pl / tel. 32 43 43 197, 32 43 44 584 lub w Informacji - Recepcji.

Plakat z wizerunkiem kobiety w średnim wieku."Dusza starego domu" to trzeci tom serii wydawniczej Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” pn. „Jako downi bywało”, której autorami są depozytariusze niematerialnego dziedzictwa kulturowego Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego.

Książka to zbiór obejmujący ponad wiek wspomnień rodzinnych – radosnych i smutnych, dotyczących spraw doniosłych i drobnych, związanych z codziennością i czasem świątecznym, wydarzeniami historycznymi i teraźniejszością. Prezentowane w nim życie rodzinne, pełne wzajemnej troski i szacunku wobec starszego pokolenia, z którego nauk młodsze generacje korzystają, tworzy obraz tradycyjny, ale jednocześnie w rozlicznych komentarzach wskazujący na dokonujące się na przestrzeni lat zmiany.

Poza opowieściami wspomnieniowymi Czytelnik odnajdzie także inne gatunki folkloru słownego. Będą to podania wierzeniowe odsyłające w sferę dawniej żywionych przekonań o istnieniu istot demonicznych oraz podzielaną dzisiaj – w możliwość kontaktu z duszami zmarłych, legendy opiewające losy bohaterów świata chrześcijaństwa, a nawet nawiązania do legend współczesnych dotyczących ówcześnie rozgrywających się wydarzeń. Licznie reprezentowane są ponadto pieśni ludowe oraz różnorodne powiedzenia. Autorka z pieczołowitością opisała również zwyczaje i obrzędy doroczne oraz rodzinne, realizowane
i organizowane w trakcie wybranych dni świątecznych i wyróżniających się okresów. Nie pominęła też kwestii związanych z tradycyjnymi sposobami zapewniania urodzaju, zabezpieczania przed złymi mocami i negatywnymi skutkami gwałtownych zmian pogody czy lecznictwa w postaci, chociażby przeciwdziałania wściekliźnie i radzenia sobie ze szkarlatyną. 

Istotną wartość stanowi zapis etnolektu śląskiego w odmianie charakterystycznej dla okolic zamieszkania Autorki – Żor-Osin. Z uwagi na chęć dotarcia do jak najszerszego grona odbiorców w zapisie zastosowano tylko jedną literę spoza polskiego alfabetu: „ō”, czyli charakterystyczne dla śląskiej mowy „o” pochylone – głoskę pośrednią między „o” i „u”, zastępującą zwykle także „ó” (wyjątek stanowią np. pójść czy różaniec). Aby nie zakłócać odbioru niezgodnością z ortografią polską, nie uczyniono tego w wypadku, gdy w zapisie powinna pojawić się litera „u”, co mogłoby nastąpić w słowach: „fōrmanił”, „posłōchej” czy „dłōgo”. Zastosowana kursywa ułatwia wyłapanie opowieści, dialogów i słów po śląsku, pomocą w ich zrozumieniu jest natomiast zamieszczony na końcu publikacji słowniczek.

Wydanie publikacji dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

 

Zofia Przeliorz (nazwisko rodowe Gamoń) urodziła się w listopadzie 1949 roku w Żorach. Jest wdową. Ma żonatego syna, trzy zamężne córki oraz trzech wnuków. Absolwentka Liceum im. Karola Miarki w Żorach. Podejmuje liczne działania na rzecz zachowania niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Członkini, a jednocześnie instruktorka Zespołu Ludowego Pieśni i Tańca „Osiny” z Żor. W latach 1999–2017 roku członkini Stowarzyszenia Pomocy Dzieciom w Żorach. W latach 2000–2010 roku na zajęciach w Żorskim Centrum Regionalnym przybliżała dzieciom śląską kulturę i mowę, aby nie poszły w zapomnienie. Wielokrotnie też odwiedzała szkoły z autorskimi lekcjami regionalnymi. Autorka wielu tekstów stanowiących zapis rodzimego folkloru, wspomnień lub migawek ujmujących górnośląską codzienność, a także materiałów edukacyjnych promujących kulturę regionalną. Laureatka licznych konkursów. Od 2003 roku członkini sekcji literackiej Stowarzyszenia Twórców Ludowych. Od 2008 do 2016 roku zastępca przewodniczącej Zarządu Dzielnicy Osiny, od 2017 roku natomiast – sekretarz Zarządu Dzielnicy Osiny.

Jest autorką licznych tekstów publikowanych w dziełach zbiorowych, czasopismach oraz prasie. Zadebiutowała opowiadaniem Ławczok wydrukowanym w 1997 roku w „Gazecie Żorskiej” (w tym samym roku ukazały się także cztery odcinki cyklu Historia mojej rodziny). Jej teksty drukowały „Nowiny”, „Gość Niedzielny” i inne. Pisała do nich, przybliżając rodzime tradycje i dzieląc się wspomnieniami. Od 1998 roku była zapraszana przez Muzeum Miejskie w Żorach do publikowania w „Kalendarzu Żorskim”, od 2001 roku w „Kalendarzu Żorskim dla dzieci”, a od 2002 roku pisała do kwartalnika „Bajtel”. Opracowywała na ich potrzeby znany z przekazu ustnego folklor słowny w postaci podań wierzeniowych i lokalnych, legend czy bajek ludowych, pisała opowiadania, opisywała lokalne wierzenia, zwyczaje i obrzędy. Jest współautorką wielu dzieł zbiorowych. Efekty pisarskiej działalności Zofii Przeliorz ukazywały się w różnych tomach wydawnictw związanych z Ogólnopolskim Konkursem im. Jana Pocka oraz książce Godomy, rządzymy, rozprawiomy, jubileuszowym pokłosiu konkursu „Po naszymu, czyli po śląsku”. W latach 2007–2019 teksty jej autorstwa były ponadto wielokrotnie publikowane w „Twórczości Ludowej” (kwartalniku Stowarzyszenia Twórców Ludowych).

Zofia Przeliorz jest autorką piosenek oraz scenariuszy obrzędów i zwyczajów ludowych prezentowanych na różnych konkursach przez Zespół Ludowy Pieśni i Tańca „Osiny” (zdobywcę wielu nagród i wyróżnień), którego od 2004 roku jest instruktorem. Podejmuje się także reżyserii prezentowanych scenek i obrzędów. Przygotowuje ponadto programy i pisze scenki humorystyczne na różne imprezy okolicznościowe (dożynki, złote gody, dzień seniora, biesiady itp.).

Wielokrotna zdobywczyni I, II i III nagrody w konkursie literackim im. Jana Pocka w dziedzinie prozy. Laureatka konkursów: „Monografia rodzinna”, „Rodzina Śląska w dawnej fotografii”, „Opowiastka o utopku”, „Szkryflomy po Śląsku”, konkursów literackich organizowanych z okazji „Dni kultury śląskiej” w Jastrzębiu-Zdroju oraz konkursu „Żorskie opowieści”. Występując jako solistka, jest wielokrotną laureatką i zwyciężczynią konkursów „Złoty Kłos”, „Wici”, „Wodzisławskie spotkania z folklorem”, Ogólnopolskiego Przeglądu Śpiewaków oraz Zespołów Ludowych „Złoty Talizman” w Pawłowicach, Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą oraz w konkursie „Śląskie Śpiewanie” w Koszęcinie. Jest też dwukrotną laureatką konkursu gawędziarzy w Rybniku. W 2004 roku Zofia Przeliorz zdobyła trzecie miejsce w konkursie „Po naszymu, czyli po Śląsku”, organizowanym przez Radio Katowice. Otrzymała nagrodę „Narcyz 2005” przyznawaną przez Izbę Przemysłowo-Handlową Rybnickiego Okręgu Przemysłowego kobietom prowadzącym własne firmy, zajmującym ważne stanowiska, pracującym w kulturze czy też udzielającym się społecznie. Wyróżniona została ponadto nagrodą miejską „Phoenix Sariensis” skierowaną do osób i instytucji zasłużonych dla miasta lub wyróżniających się w jego promocji w kraju bądź za granicą oraz Nagrody Prezydenta Miasta Żory za osiągnięcia w dziedzinie twórczości artystycznej w kategorii Ochrona Kultury. W 2012 roku na Zamku Królewskim w Warszawie odebrała nagrodę im. Oskara Kolberga w dziedzinie prozy, przyznawaną przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

 

Dr Agnieszka Przybyła-Dumin jest absolwentką kulturoznawstwa Uniwersytetu Śląskiego (specjalizacja: teoria i historia kultury). Ponadto Kierownik Działu Nauki Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”, adiunkt na Wydziale Humanistyczno-Społecznym Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej, pracownik merytoryczny Miejskiego Domu Kultury w Czechowicach-Dziedzicach. Autorka trzech publikacji książkowych i kilkudziesięciu artykułów naukowych. Redaktorka pięciu tomów opartych na etnograficznych badaniach terenowych własnych i współrealizowanych oraz licznych innych wydawnictw naukowych. Redaktor naczelna Rocznika Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”. Twórczyni i realizatorka licznych projektów badawczych mających na celu zarchiwizowanie, zrozumienie i zachowanie niematerialnego dziedzictwa Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego, a także konferencji naukowych oraz cykli spotkań i wykładów.

Wśród jej zainteresowań naukowych znajduje się kultura tradycyjna i współczesna ze szczególnym uwzględnieniem folkloru, a w nim opowieści, jako znaczącego czynnika zdradzającego wizję świata i człowieka danej kultury, stanowiących reakcję na trudne doświadczenia, będących nieodłącznym elementem procesu enkulturacji. Znaczące miejsce zajmuje także analiza sposobów myślenia charakteryzujących poszczególne grupy etniczne czy światopoglądowe, problematyka odbioru i rozumienia Innego-Obcego oraz biologicznych i społecznokulturowych aspektów ludzkiego funkcjonowania.

Dr Agnieszka Przybyła-Dumin brała udział, organizowała i współprowadziła spotkania oraz konferencje związane z ratyfikowaniem i wcieleniem w życie zapisów Konwencji UNESCO z 2003 roku o ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Od 2019 roku zasiada w Radzie ds. Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego powołanej przy Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego.